De geboortedatum van de film is precies bekend. Dat was 28 december 1895, de dag waarop de gebroeders Lumière in Parijs de première gaven van hun 'Cinématographe'.
Als goede zakenlieden brachten zij direct de verkoop van de projectietoestellen en bijbehorende filmpjes op gang, en in maart 1896 kon ook Amsterdam er zich aan vergapen. Voor vijftig cent kon men in een leegstaand winkelpand in de Kalverstraat terecht om naar een doek van een vierkante meter te kijken. Het strooibiljet juichte: 'Het zijn geen reproducties, het zijn de tooneelen en voorvallen zelf, met al hun leven en beweging welke de toeschouwer tot in de minste bijzonderheid voor zich ziet.'
Wàt er te zien was? Schokkerige zwart-witfilmpjes zonder geluidsband, vaak niet meer dan een minuut lang.
Deels waren het 'documentaires', als je die naam zou willen geven aan zonder omwegen gefilmde stukjes alledaags leven zoals 'De Uitgaande Fabriek' of 'De Aankomst van het Spoor'. Deels waren het ensceneringen, die men het aan toneelvoorstellingen gewende publiek onder de titel 'De Clown' of 'Eene Vechtpartij' voorzette. Uit dit prille begin zou zich in de volgende eeuw de filmindustrie ontwikkelen.
In de vroegste voorbeelden van het genre doen de gebruikte technieken nog sterk denken aan de bewegingseffecten van de toverlantaarn. Dit geldt bijvoorbeeld voor het hilarische werk van George Méliès, de Franse goochelaar die in 1902 nieuwe paden insloeg met de productie van science-fictionachtige filmpjes. En het geldt niet minder voor de vroegste tekenfilms, zoals de lucifermannetjes 'Les Fantoches' van Emil Cohn uit 1908, de allereerste animatiefilm ooit gemaakt, of de serie 'Felix the Cat' uit omstreeks 1920.

Mutoscoop
ca. 1900
Nederlands filmmuseum, Overveen

In dit luxueus in eikenhout uitgevoerde tafelmodel mutoscoop gaat de fotorol schuil in een houten ombouw. Het licht komt door de zijvensters. De rol, ca. 45 seconden lang en volgens een stempel 'Made in USA', toont een spoor met baanwerkers en een langsrijdende trein.

Film was bij uitstek gezelschapsvermaak, en bioscopen streden om de gunst van het publiek met fraaie entourages en weelderige begeleidingsorkesten.
Het is aardig te zien dat in de pionierjaren van de film toch ook weer eenpersoonsvarianten op de markt kwamen. Een daarvan was de mutoscoop, eveneens in 1895 ontwikkeld door William K. Dickson, naaste medewerker van Thomas Edison. In dit apparaat zijn fotoreeksen in waaiervorm op een as gemonteerd. Deze reeksen waren opgenomen met een speciale rolcamera: de mutograaf. En zoals je dat bij de bekende bladerboekjes met je vinger doet, houdt tijdens het afdraaien van de waaier een pen elke foto telkens even tegen, zodat de kijker een scène krijgt voorgetoverd.

De mutoscoop was er in soorten en maten, van de eenvoudige 'Kinora' tot robuuste ijzeren constructies die langs boulevards stonden opgesteld en na muntinworp hun geheim prijsgaven. Nog tot in de jaren zestig van deze eeuw kon men deze laatste variant in Nederlandse speeltuinen aantreffen.

Eén seconde Felix the Cat (in eindeloze herhaling)
Otto Messmer, Amerika, ca. 1920
Nederlands Filmmuseum Overveen

De 14 opeenvolgende beelden tonen een scène uit een van de vroegste tekenfilms: 'Felix the Cat shatters the Sheik'.