Trefzekere dagboeknotities uit een belegerde stad


Zlatko Dizdaveric: 'Het laatste nieuws uit Sarajevo'

Wie weet nog waar het precies om draait in de Joegoslavische oorlog? Met wie moet ik sympathiseren en wie deugen er niet? Enkele vrienden en kennissen die ik er naar vroeg, kwamen er evenmin uit.
De oorlog is inmiddels ruim twee jaar aan de gang en bijna dagelijks wordt er in de media aandacht aan besteed. Het even onvermijdelijke als betreurenswaardige gevolg is: gewenning; oorlog, geabstraheerd tot een nieuws-item van enkele minuten en een paar kolommen. Die abstracties worden overigens door de strijdenden vaak bewust gebruikt om de werkelijkheid achter de oorlog te verdoezelen. Dizdarevic maakt in dit verband bijvoorbeeld meerdere malen zeer ironisch gebruik van het eufemisme van de VN om de situatie in Joegoslavie zo 'neutraal' mogelijk te benaderen: 'de partijen in het conflict'. Gelukkig zijn er in oorlogsomstandigheden altijd mensen die de taak op zich nemen om juist die werkelijkheid, de achter- of onderkant van de oorlog, vast te leggen, te beschrijven, openbaar te maken. Zlatko Dizdarevic behoort tot hen.

De auteur is hoofdredacteur van het dagblad 'Oslobodenje' uit Sarajevo. Voor de oorlog verscheen zijn krant in een oplage van 60.000 exemplaren. Inmiddels is dat gedaald tot 3000 á 4000. Vanwege het papiertekort is de omvang beperkt tot acht pagina's, waarvan twee gevuld zijn met overlijdensadvertenties. In het voorjaar bracht Dizdarevic een bezoek aan o.a. Frankrijk en Nederland met een verzoek om hulp. Verschillende instanties hebben ondersteuning toegezegd, waaronder Het Parool, de Nederlandse Vereniging van Journalisten en de Franse Reporters sans Frontieres, het journalistieke equivalent van Artsen zonder Grenzen. 'Oslobodenje' is de laatste krant met een gemengde redactie van o.a. Kroaten, Moslims en Serviërs.

'Het laatste nieuws uit Sarajevo' is een verzameling columns, nauwkeurig gedateerd, die eerder in 'Oslobodenje' verschenen. Dizdarevic gaat nauwelijks in op allerlei motieven en ideeën achter de oorlog maar registreert nauwgezet welke effecten de strijd heeft op het leven in de stad: de mensen, de omstandigheden, zijn krant en op zijn persoonlijk leven. Niet alleen de feiten worden beschreven, maar ook de psychische gevolgen van de oorlog op het veranderende denken en doen van de mensen komen uitvoerig aan de orde. Mijn exemplaar staat vol potloodstrepen, omdat de compacte formuleringen van de auteur uitnodigen tot veelvuldig citeren: ze leggen pijnlijk schrijnend bloot wat onder het dagelijks door de media zichtbaar gemaakte topje van de ijsberg verborgen blijft.
Over het lijden: '...de hoeveelheid lijden is zo groot, dat ook het lijden een gewoonte wordt'. Over 'de logica van de chaos', een sublieme column over het verlies van de rationaliteit, die leidt tot zeer intuïtieve 'zekerheden' over de plaats waar een granaat inslaat en de overtuiging dat jij absoluut niet geraakt wordt. Over de onmacht en bureaucratische regels van de VN- troepen. Over de dood: 'De rouw wordt individueel alsof de collectieve tragedie zijn belang had verloren of was verbannen naar andere tijden, als die ooit komen'. Over de verandering in denken: '...we maken ons steeds minder druk, want elke opwinding vermindert ons vermogen om ons te interesseren voor de kleine onmisbare dingen'. Maar ook over het kleine geluk: gezang, mondjesmaat eten, electriciteit, en humor (waarvan Dizdarevic zelf de nodige staaltjes weggeeft).
Hoewel de auteur heftig fulmineert tegen de leiders die de oorlog op hun geweten hebben, verzandt hij nergens in het absolute en totale vijanddenken. Dat zou ook niet passen in de opzet van zijn stukken. De columns bestrijken de periode april - december 1992 en wat opvalt, is dat steeds duidelijker wordt dat de inwoners van Sarajevo, aan alle kanten omringd door sluipschutters, opgesloten in hun eigen stad (Dizdarevic aarzelt niet om de stad een groot concentratiekamp te noemen), steeds minder rekenen op welke hulp van buitenaf ook. Ze moeten zichzelf zien te redden, het samen rooien, met elkaar een manier vinden om te overleven. Het hier en nu, het leven van elke dag krijgt een dermate groot belang dat de toekomst (maar welke?) er steeds minder toe doet. Af en toe vraagt Zlatko Dizdarevic zich af hoe die toekomst er uit zal zien; voor die vier maanden oude baby bijvoorbeeld die werd geraakt door een granaatscherf en van wie een beentje moest worden geamputeerd. Wat zal er van dat kind worden, wat draagt het met zich mee, vooropgesteld dat het overleeft? Gevreesd moet worden dat voor veel mensen de oorlog (geen enkele oorlog) niet ophoudt als er vrede is gesloten. Mocht het zover komen.

Deze vertaling uit het Frans bevat enkele slordigheden, maar dat is ongetwijfeld te wijten aan de grote haast waarmee het boek is uitgegeven. Een zeer terechte haast overigens. En het laat de boodschap van Zlatko Dizdarevic en zijn schrijnende beschrijvingen van een gruwelijke alledaagse werkelijkheid onverlet. Een prijzenswaardig initiatief van uitgeverij Arena: alle winst uit de verkoop gaat naar de opbouw van een vrije pers in voormalig Joegoslavië.

HARRY FLEURKE

ALLE WINST GAAT NAAR DE OPBOUW VAN EEN VRIJE PERS IN VOORMALIG JOEGOSLAVIE.


©St. NoPapers

Terug naar overzicht