Lord Shiva zal gelukkig zijn met zijn aardse danseres Alarmel Valli. Koninklijke belangstelling viel haar ten deel in 1990 (Paleis Noordeinde) en ik mocht erbij zijn afgelopen vrijdag (5 november '93 in het MC Vredenburg) en werd getroffen door de Allesomvattende Liefde die zij ten toon spreidt middels haar dans.

ALARMEL VALLI danst de BHARATNATYAM

Hoe komt een muziekjournalist die zich bezighoudt met het recenseren van de nieuwste popplaten en popconcerten bij een dansvoorstelling van Alarmel Valli terecht? Die vraag zal inmiddels ongetwijfeld bij menig Indiafiel zijn opgekomen. Toch is die combinatie niet zo vreemd als het lijkt.
In de westerse pop wordt met veel belangstelling naar de rijkdom van andere culturen gekeken en in sommige gevallen leidt dat tot onverwachte mooie combinaties. Denk maar aan bands als Japan, de Beatles, of een kunstenaar als Brian Eno. De Flower Power, de new age beweging, de New Wave, het zijn stromingen die maar al te graag geïnspireerd werden/worden door de grote rijkdom van verschillende culturen. De opmerkzame popliefhebber ziet ook met enige regelmaat die belangstelling voor muziek en dans uit niet westerse landen vorm krijgen in video clips. Popmuziek kan dan ook een eerste stap zijn voor de liefhebbers om kennis te maken met de rijkdom van andere culturen, zoals het mijzelf vaak overkwam.
De populariteit van Ravi Shankar was waarschijnlijk nooit zo groot geweest in Europa als een figuur als George Harrison zich er niet in had verdiept. De belangstelling voor Japanse slagwerkgroepen als Kodo komt ook door de interesse bij westerse bands voor andersoortige ritmes en dan heb ik het nog niet eens gehad over de Afrikaanse invloed in de westerse muziek (Paul Simon, Peter Gabriel). Maar de kracht ligt natuurlijk bij die culturen zelf en niet bij degenen die door hun belangstelling en bewondering gebruik hebben gemaakt van die vrij toegankelijke rijkdom. Kortom, een zeer goede reden om aanwezig te zijn bij misschien wel de belangrijkste vertegenwoordigster van de Bharatnatyam dans, Alarmel Valli in het Utrechtse Muziek Centrum Vredenburg.
Voordat ik van wal steek om te zeggen dat dit optreden mijn verwachtingen ruimschoots overtrof zal ik eerst een korte omschrijving geven van deze dans en de buitengewone schoonheid die haar danst. Die informatie komt grotendeels van de stichting India Muziek (Abcoude).

De Bharatnatyam:

Deze populaire dans is de oudste klassieke dans uit Zuidoost India en kreeg rond 100 v. Chr. van Bharata een vaste vorm (beschreven in zijn boek Natya Shastra) waaraan de danseressen en de muzikanten zich hadden te houden. De strenge voorschriften werden eeuwenlang strikt nageleefd, zelfs de indeling en decors op het podium. De dans werd een religieus ritueel en mocht alleen door de Devadasi's (de danseressen die uitgehuwelijkt waren aan de tempelgod en tot een speciale kaste behoorden) gedanst worden.
Tijdens de koloniale overheersing is de dans nog razend populair, maar tegen de voorlaatste eeuw krijgt het imago van de dans een douw vanwege de (onterechte) associatie met prostitutie. De erotiek in de verhalen ter ere van de goden zoals Krisna en Shiva zullen deze ongelukkige associatie waarschijnlijk hebben veroorzaakt, bovendien een combinatie die voor de westerse religie onaanvaardbaar en godslasterlijk lijkt.
Het in diskrediet brengen van deze dans hangt nauw samen met de koloniale overheersing en de opdringerige westerse moraal destijds. De dans is bijna vergeten als het opkomende nationalisme in India begin deze eeuw een belangrijke impuls geeft aan de opwaardering van de oude tradities.
Na de onafhankelijkheid in 1947 stimuleert de regering deze opleving en de dansschool van Rukmini Devi, de Kalakshetra in Madras, krijgt een grote toeloop van danseressen in spe die deze dans willen leren. In de jaren zestig krijgt de school een leerlinge die opgeleid wordt door de familie Pillai: Juist, Alarmel Valli. Zij zal later deze dans een nieuwe impuls geven door haar eigen inbreng van souplesse en dynamiek. Zij brengt de muziek en de dans tot een perfecte harmonieuze eenheid ondanks de statige en door strakke lijnen gekenmerkte dansstijl.

De voorstelling:

Na een korte duidelijke inleiding van één van de organisatoren namen de muzikanten plaats op het podium en speelden het intro van Sambho Siva Sambho, het openingsgebed, waarna toch enigszins onverwacht Alarmel Valli het publiek verraste met haar verschijning. De prachtige kleding en haar uitstraling, haar vastberadenheid en toewijding, de uitdrukkingen op haar gezicht, de kracht van haar bewegingen, razendsnel en afgewisseld met subtiele voet-, hand en hoofdbewegingen, het maakte op mij een enorme indruk die ik eerlijk gezegd wel verwacht had, maar niet in deze mate!
Naarmate de voorstelling vorderde raakten de muzikanten die geheel links op het podium zaten uit het zicht. Pas toen begreep ik wat de informatie bedoelde met de harmonieuze eenheid die zij weet te bereiken met de muziek en de dans. De dans weet zij te verheffen tot een magisch schouwspel waarin muziek, zang en dans geen aparte kunstverschijningen meer zijn, maar een absolute eenheid die in deze dans een ode is aan de Allesomvattende Liefde van het Bovenaardse. In de traditie van de Bharatnatyam een ode aan Shiva, geïnspireerd op de liefde en de erotiek tussen twee geliefden.

Het vervolg van de dans kreeg vorm in de Varnam waarin Alarmel zich richtte tot de God Shiva met haar wens om deel te nemen aan Zijn Allesomvattende Liefde. Alarmel vertaalde zelf dit gedicht in het Engels met uitleg over de bedoeling van de dans: Het thema van deze Varnam was 'Bhakti Marga', de Weg van de Liefde, een populaire religieuze stroming in India. De Varnam is tevens het belangrijkste onderdeel van de Bharatnatyam. De relatie met God wordt hierin beleefd als een zeer intieme, persoonlijke band.
In een afwisseling van ritmische patronen (nritta) en verhalende dansgedeelten (nritya) brengt de danseres haar capaciteiten tot uitdrukking. Bij de Varnam werd er meer nadruk gelegd op de zang leek het. De zangeressen wisselden elkaar af en één van hen deed een associatie oproepen van een 'klassieke aziatische rap'. Het klinkt misschien wat simpel, maar een betere omschrijving weet ik niet te verzinnen. De krachtige stem werd als het ware extra versterkt door Alarmel in haar dans.
Meer en meer raakte ik gefascineerd door dit magische tafereel. Op een of andere wijze kreeg ik het gevoel dat zij persoonlijk voor mij danste (!) en voelde me daardoor ook aangesproken, maar wel wat verlegen worden ook al zat ik veilig achter in de zaal. Ik denk dat daar ook de kracht ligt van haar optreden, ze weet bij iedereen persoonlijk over te komen.

Na de pauze brachten zij en haar muzikanten de Padam, welke als basis twee coupletten van de Sankritdichter Amaru bevatte. De nadruk lag hier op de uitbeelding van gemoedsstemmingen tussen twee geliefden. De onwetendheid van de symbolische uitdrukkingen met de handen en vingers neemt niet weg dat deze dans toch te volgen is.
Het gaat volgens mij ook niet om de letterlijke betekenis, maar om de gehele indruk die de opvoering bij het publiek achterlaat. Maar de kennismaking van het gedicht waar Alarmel zelf voor zorgde tijdens haar intro op de dans droeg er wel toe bij dat de dans beter was te volgen. Het gedicht was een hulpmiddel om de gemoedsstemmingen tijdens te dans te herkennen. Het versterkt als het ware de fantasie. Een persoonlijke interpretatie lijkt mij onvermijdelijk en wie weet zelfs wenselijk. Immers, de verhalende dans zal bij menigeen herkenning oproepen.
Met het uitbundige slot Thillana wat zich vooral richtte op het voetenwerk en de schoonheid van lichaamsbewegingen (alsof er tijdens het voorafgaande geen aandacht aan was geschonken), sloot Alarmel haar optreden af. Met veel en toch te weinig applaus namen zij en haar muzikanten afscheid.
Eén van de muzikanten (Shobana Swamy) demonstreerde na afloop nog voor een drietal nieuwsgierige aanwezigen, waaronder deze, een electronisch apparaatje, de Shruti- box, dat een sequence voortbracht met het levensechte geluid van een Tanpura: "Electronic wonder from India, haha". Tijdens de voorstelling had ik mij al afgevraagd wie of wat dat geluid voortbracht. Fake? Nee, gewoon een electronisch hulpmiddel, een voortbrengsel van onze tijd dat een plaats heeft gekregen in een oeroude en toch zo hedendaagse dans.

Alarmel Valli, ze heeft mij kennis laten maken met de Bharatnatyam, een subtitel die ik een paar maanden geleden gaf aan één van mijn ambient stukken "Dressed In Happiness" vanwege een korte documentaire over deze dans. Ze heeft me overtuigd om deze subtitel te handhaven, maar bovenal heeft zij een vonk doen overslaan om me te verdiepen in deze voor mij nog mysterieuze dans die het Bovenaardse in relatie brengt met het aardse en daar ook voelbaar in slaagt.
Haar dans brengt die gedachte tot leven.

WIM HOUTMAN

Alarmel Valli-Dans
Shobana Swamy-Cimbels en zang
Thautai Moorthy-Fluit
Prema Ramamoorthy-Zang
S. Muruganantham-Mridangam (Trommel)
Mieke Bergen-Tanpura (akoestisch) en electronic wonder: Shruti-box

Gezien in MC Vredenburg Utrecht, vrijdag 5 november '93

©St. NoPapers