Terug
naar overzicht
Rondom Kwartet speelt Messiaen zoals het moet...
Het einde der tijden kan heel mooi zijn...., als je het kunt navertellen. De Franse componist Olivier Messiaen componeerde in 1940 het muziekwerk Quatuor pour la fin du temps (Kwartet voor het einde der tijden). De omstandigheden waarin hij toen verkeerde waren allesbehalve gerieflijk. Als krijgsgevangen soldaat was de componist terechtgekomen in het Duitse gevangenenkamp Stalag VIII A bij Görlitz (Silezië). De eerste uitvoering van het werk vond plaats op 15 januari 1941. Het publiek bestond uit 5000 medegevangenen, de temperatuur was dertig graden onder nul.
Dinsdag 31 maart jongstleden vond de zoveelste uitvoering van het
Kwartet plaats in Muziekcentrum Vredenburg in Utrecht. Uitvoerende musici
waren Vera Beths (viool), Anner Bijlsma (cello), George Pieterson (klarinet)
en Reinbert de Leeuw (piano), tezamen het Rondom Kwartet.
Het Quatuor is een combinatie van de diverse karakteristieke eigenschappen
van haar componist. Messiaen is een diep religieus (katholiek) mens, met
een fascinatie voor het buitenaardse. In zijn muziek vermengt hij de Westerse
cultuur met elementen uit andere culturen. Aan de Oosterse muziek ontleende
hij bijvoorbeeld een bepaalde manier van melodiebouw en ritmiek. Een ander
karakteristiek element van zijn muziek is het gebruik van figuren, die
naar keuze kunnen worden vergroot of verkleind.
Quatuor pour la fin du temps bestaat uit acht delen, die in wisselende
muzikale bezetting worden uitgevoerd. Zoals de naam van het werk aangeeft,
staan alle delen in het teken van de Apocalyps. Messiaen is van mening
dat deze niet alleen een gebeurtenis van monsters en zondvloeden is. "Men
vindt er ook stiltes van aanbidding en wonderbaarlijke visioenen van vrede",
aldus de componist. In de titels van de afzonderlijke delen en ook in de
muziek zelf komt die schijnbare tegenstelling tussen zondvloed en vrede
terug.
De uitvoering van dinsdag 31 maart deed de compositie in alle opzichten
recht. Op bepaalde momenten veroorzaakt "het naderend einde"
een gevoel van onbehagen, op andere momenten zou je er als het ware in
berusten. Soms heeft de muziek het dramatische van Dmitri Sjostakovitsj,
dan weer de rust van het werk van Arvo Pärt. De vier musici op het podium
vormden als ze allevier tegelijk speelden een natuurlijk klinkende eenheid.
Individueel beschouwd was aan het vioolspel van Vera Beths te weinig
te horen dat zij op een Stradivarius speelt. Haar spel was het steeds nèt
niet. Anner Bijlsma heeft dat iets extra dat een groot van een goed muzikant
onderscheidt wel. Dat kan zeker gezegd worden van klarinettist George Pieterson
en pianist Reinbert de Leeuw. Pieterson blies in de zeven minuten (!) durende
solo die in het stuk zit een prachtig crescendo (van zacht naar hard een
noot laten aanzwellen), waarbij de koude rillingen me over de rug liepen.
De Leeuw musiceerde de hele avond op zeer hoog niveau, maar vooral
het einde van het Quatuor, waarin hij zachter dan zacht speelde, zal ik
niet gauw vergeten. Het hiervoor beschreven werk van Messiaen is ook op
CD verkrijgbaar en de aanschaf hiervan is zeker de "moeite" waard.
Het einde der tijden kan heel mooi zijn, als je het kunt navertellen.
CARLO NIJVEEN