Terug naar overzicht
Op een of andere manier staat Charles Ives bij mij in een goed boekje. Dit is niet alleen te danken aan de bijzonder leuke en inventieve manier van componeren maar ook of juist, door zijn achter- grond. Charles Ives is een man die van muziek hield en er op een zeer eigenwijze en fantasievolle manier mee om ging. Conventies kende hij niet, hij heeft zich er in elk geval zeker niet aan geconfirmeerd. Met bij voorbaat al zeer veel genoegen heb ik geluisterd naar de CD 'Remembrance; a Charles Ives Collection' door het ensemble Detroit Chamber Winds and friends onder leiding van H. Robert Reynolds.
Achtergrond
Drie decennia geleden bestond er in Nederland een 'Charles Ives
Society' gerund door kopstukken uit de Nederlandse muziek'scene': Louis
Andriessen, Reinbert de Leeuw en J. Bernlef. De Society was al snel ter
ziele maar er is een voortreffelijk boek met de titel "Charles Ives"
uit voortgevloeid (Bezige Bij, 1969). Dit boek heeft op mij een bijzondere
indruk gemaakt of beter, heeft mijn mening over Ives voor een belangrijk
deel bepaald. Charles Ives geboren in 1874 (- 1954) is muzikaal gevormd
door zijn vader George E. Ives. Deze man had een buitengewone flexibele
opstelling wat muziek betreft. Zijn motto was dat muziek met overtuiging
gespeeld en uit volle borst gezongen altijd goed en dus ook mooi was. Deze
stelling is iets om over na te denken. Ik ben er van overtuigd dat dit
een waarheid als een koe is. Musici die in staat zijn zo puur te reageren
als Ives (sr.) hebben mijns inziens de ware intentie te pakken. Ives sr.
dirigeerde het plaatselijke kerkkoor en liet elk koorlid gewoon zingen.
De psalmen waren nog niet genoteerd in notenschrift en iedereen zong uit
zijn of haar herinnering. Ongelijke toonhoogten en ritmen waren het gevolg.
Het gaf niet zolang er maar vol overtuiging en uit volle borst gezongen
werd. Ook het van Ives jr. bekende 'door elkaar spelen' is afkomstig
van zijn hiervoor enthousiaste vader. Uit de ene straat kwam een spelend
fanfare-orkest en uit de andere straat idem dito. De bands kruisen elkaar
op het plein en wat je dan hoort..... Ives jr. heeft van zijn vader niet
alleen een buitengewoon open opstelling meegekregen maar ook een realiteitsbesef
dat zich uitte in een carrière in verzekeringen: "Een man kan
zijn interesse voor muziek sterker, groter en vrijer houden als hij er
niet zijn brood mee hoeft te verdienen!" en: "Maar - maar als
hij een aardige vrouw en een paar leuke kinderen heeft, hoe kan hij zijn
kinderen dan op zijn dissonanten laten omkomen van de honger? ...Daarom
moet hij water in zijn wijn doen (en als hij een man is moet hij dat voor
zijn kinderen doen) maar zijn muziek verwatert niet alleen - die gaat van
'ta-ta-ta' om het geld! Slecht voor hem, slecht voor de muziek!" (Charles
Ives)
Compositielessen kreeg Ives jr. van Horatio Parker (1863 - 1919), een man van de oude stempel zou je kunnen zeggen. De conflicten tussen de twee mannen over Ives' manier van componeren, hebben hem gelukkig niet van de wijs gebracht: "Van een ding ben ik zeker: als ik iets goeds in muziek heb gedaan was dat in de eerste plaats door mijn vader en in de tweede plaats door mijn vrouw. [...] Niet alleen door wat mijn vader mij leerde van de technische kant, maar door zijn invloed, zijn persoonlijkheid, zijn karakter en onbevooroordeeldheid, en zijn opmerkelijk begrip voor het hart en de ziel van een jongen. Hij had een opmerkelijk talent voor muziek en voor de aard van muziek en geluid, en ook bezat hij een ongebruikelijke filosofie over muziek. Behalve dat hij mij toen ik vijf was muzieklessen begon te geven en mij dat liet volhouden tot zijn dood, het beste van de klassieke muziek, en de studie van harmonie en contrapunt, hield hij boven alles mijn interesse levendig en moedigde hij onbevooroordeeldheid aan in alle zaken die dat op de een of andere wijze nodig hadden." (Charles Ives)
Manuscripten
Het CD-boekje is alleszins volledig maar suggereert toch wel zeer
sterk dat de meeste werken op de CD niet uitgegeven of voltooid zijn. Bij
bijna elke titel staat de aanduiding 'transcribed by' of 'edited by'. Het
betreft korte werkjes van gemiddeld drie minuten. Deze CD is dus een klein
archiefje op zich. Erg benieuwd was ik naar 'Remembrance' wat Ives voor
zijn vader heeft geschreven, het duurt slechts 48 seconden en is (denk
ik) nimmer voltooid. Ook de "Fugue in four keys", "March
II" en "March III" verdienen de speciale aandacht. Hierin
is met name de invloed van zijn vader en zijn omgeving te merken. De "Fugue
in four keys" is een fuga maar niet zoals het hoort of zoals Bach
het ons geleerd heeft. Elk thema, vier in totaal, begint een kwint hoger.
Normaal wordt er in een fuga rekening gehouden met de toonsoort waarin
het stuk geschreven is. Ives treedt hierbuiten door een traditionele vorm
welke aan strenge, tonale regels moet voldoen op een eigen, meer vrije
manier te interpreteren. Met de "March III with the air 'Old Kentucky
home'" is absoluut niets mis. Een vrolijke mars met trompetten en
bekkens, precies zoals het moet zijn. Aangezien dit het eerste nummer op
de CD is, heb je het gevoel in de maling genomen te worden. Dit idee zet
echter niet door want de nummers zijn kort en wisselen elkaar snel af,
in stijl, in idioom en sfeer. Bijvoorbeeld de "Four songs for brass
quintet" liggen weer meer in de richting van gezellige twintiger jaren
muziek (nee, geen charleston). Maar Ives zou zijn naam geen eer aandoen
als er af en toe niet een rare ritmische kwinkslag of iets dergelijks in
zou zitten. De CD beperkt zich niet alleen tot blaasmuziek, bij voorbeeld
'Evening' en 'Mists' is voor sopraan solo, viool en piano. Als ik de zeer
gevarieerde CD in enkele regels wil beschrijven, zijn er een aantal kernwoorden
van belang: traditionele blazerskapel, langzame ballad, eigenzinnigheid
en variatie. Deze 'Charles Ives Collection' is niet een CD om te draaien,
maar een CD voor 'de heb'. Het vormt een leuke aanvulling op de collectie
Ives muzieken.
Wetenschappelijk?
Aangenomen dat enkele muziekstukken op deze CD niet voltooid of
niet uitgegeven zijn, zou deze uitgave een brokje muziekwetenschap kunnen
vertegenwoordigen. Wetenschap is een moeilijk te beschrijven woord of zo
je wilt vakgebied. Belangrijk is in ieder geval dat de bronvermelding correct
is en daar schort het behoorlijk aan. Enkel de al eerder genoemde aanduidingen
'transcribed by' en 'edited by' geven bij enkele nummers aan dat er 'iets'
mee gebeurd is, maar wat? Dat meldt het CD-boekje jammer genoeg niet. De
wetenschappelijke waarde van deze CD is dus vooralsnog onbepaald.
KATJA BROOIJMANS